ThS. Lưu Thị Hường - Tổ Lí luận chính trị, quản lí giáo dục – Khoa Bộ môn chung
I. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay, việc nâng cao chất lượng giảng dạy các môn lí luận chính trị ở các cơ sở giáo dục có ý nghĩa hết sức quan trọng. Các môn học này không chỉ cung cấp tri thức khoa học về Chủ nghĩa Mác – Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh mà còn trực tiếp tham gia vào quá trình giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống và bồi dưỡng lí tưởng cách mạng cho người học. Học phần Tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Cao đẳng Sư phạm Bắc Ninh được thiết kế với 2 tín chỉ, gồm 20 tiết lí thuyết và 20 tiết thảo luận, giảng dạy cho sinh viên năm thứ hai – giai đoạn sinh viên đang dần hoàn thiện nhận thức chính trị, định hướng giá trị và nghề nghiệp sư phạm. Đây là điều kiện thuận lợi để học phần phát huy vai trò giáo dục toàn diện, tuy nhiên cũng đặt ra yêu cầu cao đối với phương pháp giảng dạy. Thực tiễn cho thấy, khi giảng dạy học phần này nếu chỉ sử dụng phương pháp thuyết trình truyền thống, sinh viên dễ tiếp thu một cách thụ động, thiếu hứng thú, dẫn đến hiệu quả học tập không cao. Vì vậy, việc tìm kiếm và vận dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học mới; đồng thời, đổi mới, cải tiến các phương pháp cũ là một đòi hỏi khách quan, quan trọng. Với tư cách là một loại hình nghệ thuật giàu cảm xúc, sử dụng âm nhạc hỗ trợ hoạt động giảng dạy giảng dạy có khả năng tác động mạnh mẽ đến nhận thức, tình cảm và thái độ của người học, đặc biệt phù hợp với việc giáo dục tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh.
II. Giải quyết vấn đề
1. Vai trò của việc sử dụng âm nhạc trong giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh
Một là: Góp phần tạo hứng thú học tập và nâng cao hiệu quả học tập
Một trong những khó khăn lớn trong giảng dạy học phần Tư tưởng Hồ Chí Minh là làm thế nào để nội dung lí luận trở nên gần gũi, dễ tiếp cận đối với sinh viên. Trong khi đó, âm nhạc, với giai điệu và ca từ giàu hình ảnh, lại có khả năng thu hút sự chú ý, tạo cảm xúc tích cực, từ đó sử dụng âm nhạc có thể giúp sinh viên chủ động tham gia vào quá trình học tập. Việc sử dụng âm nhạc hợp lí khiến giờ học trở nên sinh động, tạo tâm thế thoải mái, giảm bớt sự căng thẳng và áp lực cho sinh viên khi tiếp cận các nội dung lí luận trừu tượng hoặc quá dài, khô khan, khó học. Qua đó, sinh viên không chỉ nghe giảng mà còn cảm nhận được nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh bằng cảm xúc, góp phần nâng cao hiệu quả tiếp thu và ghi nhớ kiến thức.
Hai là: Góp phần cụ thể hóa khiến sinh viên hiểu sâu sắc nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh
Tư tưởng Hồ Chí Minh là sự kết tinh của nhiều tiền đề lí luận khoa học với thực tiễn cách mạng Việt Nam. Tư tưởng ấy được thể hiện không chỉ trong các tác phẩm thơ, văn, bài viết bài nói của Người mà còn biểu hiện sâu đậm trong đời sống sinh hoạt hàng ngày và quá trình Người chỉ đạo cách mạng Việt Nam. Những điều đó đã trở thành cảm hứng để nhiều nhạc sĩ cho ra đời nhiều ca khúc hay, đi cùng năm tháng. Nhiều ca khúc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phản ánh sâu sắc tư tưởng, đạo đức và phong cách của Người. Thông qua âm nhạc, các nội dung như tư tưởng về độc lập dân tộc, chủ nghĩa xã hội, đạo đức cách mạng, văn hóa và con người được cụ thể hóa bằng hình ảnh, giai điệu và ngôn ngữ nghệ thuật vừa sinh động vừa hấp dẫn. Điều đó khiến người nghe dễ hình dung, dễ liên hệ, khắc sâu hình ảnh về vị cha già kính yêu của dân tộc; đồng thời đó cũng là những nguồn thông tin dễ nghe, dễ nhớ, dễ thuộc và dễ tái hiện lại mỗi khi chúng ta nghĩ về Người.
Ba là: Góp phần giáo dục đạo đức, nhân cách và lí tưởng nghề nghiệp cho sinh viên sư phạm
Đối với sinh viên sư phạm, việc hình thành nhân cách, đạo đức và lí tưởng nghề nghiệp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Âm nhạc nói chung và âm nhạc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ mang ý nghĩa truyền tải thông tin về Người về công cuộc dành giữ độc lập, dựng xây đất nước mà còn thể hiện tình yêu, lòng biết ơn vô hạn của nhân dân Việt Nam và bạn bè quốc tế đối với Người. Những giai điệu nhẹ nhàng, sâu lắng, hay hùng tráng thể hiện tình yêu quê hương đất nước cùng với những ca từ ngợi ca tình yêu bao la, sự hi sinh trọn cuộc đời Hồ Chí Minh cho non sông, đất nước, cho dân tộc Việt Nam là yếu tố nhân lên cảm xúc tích cực trong lòng người nghe. Những yếu tố đó khiến lòng yêu nước, tinh thần trách nhiệm đối với bản thân và xã hội của mỗi người đều được khơi dậy mạnh mẽ. Đây chính là nền tảng để hình thành những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của một người công dân trong thời đại mới nói chung và sinh viên sư phạm nói riêng. Những phẩm chất tốt đẹp ấy cùng với lí tưởng cao đẹp dần được hình thành và rèn luyện, vận dụng trong thực tiễn cuộc sống và công tác giáo dục sau này.
2. Một số hình thức sử dụng âm nhạc trong giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh
Thứ nhất: Sử dụng âm nhạc trong phần mở đầu bài giảng gắn với định hướng nội dung tư tưởng
Việc sử dụng âm nhạc ở phần mở đầu bài giảng có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng nội dung tư tưởng và tạo tâm thế học tập tích cực cho sinh viên. Trong nội dung học phần tư tưởng Hồ Chí Minh ở trường CĐSP Bắc Ninh hiện nay, ngoài chương mở đầu, học phần được thiết kế theo 7 chương xoay quanh các nội dung cơ bản trong hệ thống tư tưởng của Người, từ vấn đề cách mạng giải phóng dân tộc; đến con đường đi lên chủ nghĩa xã hội; về Đảng Cộng sản Việt Nam; về tinh thần đại đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế; về quyền làm chủ của nhân dân đến vấn đề văn hoá, đạo đức và xây dựng con người mới. Có thể nói trong kho tàng âm nhạc Việt Nam hiện nay, và hệ thống các bài hát về Chủ tịch Hồ Chí Minh có thể tìm kiếm được rất nhiều bài hát hay có nội dung phản ánh phù hợp với các nội dung đó. Đây là yếu tố vô cùng thuận lợi để đưa âm nhạc vào phần mở đầu tiết dạy nhằm đạt được các mục tiêu giáo dục đề ra.
Ví dụ gảng dạy với Chương 4: Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam: Bài hát “Đảng đã cho ta mùa xuân” (Phạm Tuyên) là lựa chọn phù hợp. Câu hát: “Đảng đã cho ta một mùa xuân đầy ước vọng/Một mùa xuân tươi tràn ánh sáng khắp nơi nơi/Đảng đã đem về tuổi xuân cho nước non/Vang tiếng hát ca chứa chan niềm yêu đời …” gợi mở cho sinh viên suy nghĩ về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, từ đó tiếp cận nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về sự ra đời, bản chất, mục tiêu và vai trò cầm quyền của Đảng và về công lao của người sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Thứ hai: Lồng ghép âm nhạc trong quá trình giảng dạy nội dung kiến thức tư tưởng Hồ Chí Minh hoặc tổng kết bài học
Trong quá trình phân tích nội dung hay củng cố bài học, âm nhạc được sử dụng như một tư liệu minh họa sinh động, giúp làm rõ các luận điểm lí luận hoặc chứng minh sự thống nhất giữa lí luận và thực tiễn trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Việt sử dụng âm nhạc lúc này không chỉ giúp sinh viên đỡ căng thẳng mệt mỏi trong giờ học mà còn gắn bó chặt chẽ với mục tiêu truyên trụ tri thức cho sinh viên.
Ví dụ khi giảng Chương 7: Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá, đạo đức và xây dựng con người mới, ở nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, để làm rõ những phẩm chất đạo đức cao đẹp của Người và sự hi sinh to lớn của Người cho dân tộc ta, giảng viên có thể lồng ghép bài hát Bác Hồ một tình yêu bao la (Thuận Yến). Câu hát: “Bác Hồ, Người là tình yêu thiết tha nhất/ Trong lòng dân và trong trái tim nhân loại/ Cả cuộc đời Bác chăm lo cho hạnh phúc nhân dân/ Cả cuộc đời Bác hi sinh cho dân tộc Việt Nam…” là một trong những câu hát hay nhất viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó là minh chứng sinh động tấm lòng, tình cảm, sự biết ơn của nhân dân Việt Nam với Người. Sử dụng bài hát này không chỉ cho sinh viên thấy những cử chỉ yêu thương bao la của Chủ tịch Hồ Chí Minh với những con người bình thường từ cụ già đến em nhỏ, từ những người nông dân đến những người lính kiên trung, gan dạ; đồng thời bài hát cũng góp phần giáo dục tư tưởng, tình cảm tốt đẹp trong lòng sinh viên.
Thứ ba: Sử dụng âm nhạc trong các hoạt động thảo luận, trò chơi học tập
Học phần Tư tưởng Hồ Chí Minh có 20 tiết thảo luận, bên cạnh đó, trong mỗi giờ giảng để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, giảng viên có thể thường xuyên vận dụng nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học mới như phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp trò chơi… Vì vậy việc kết hợp sử dụng âm nhạc không phải là điều khó, thậm chí còn khá thuận lợi vì có nhiều chủ đề, nhiều bài hát để lựa chọn và có thể kết hợp theo nhiều cách khác nhau:
Thứ nhất lựa chọn các bài hát làm nền nhạc cho phần tổ chức trò chơi, khi tiếng nhạc kết thúc thì thời gian chơi kết thúc.
Thứ hai lựa chọn các câu hát tiêu biểu làm chủ đề thảo luận.
Ví dụ khi thảo luận chương 5 Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết dân tộc và đoàn kết quốc tế, vận dụng bài hát làm chủ đề thảo luận, giảng viên có thể cho sinh viên nghe bài hát Kết đoàn chúng ta là sức mạnh và đặt câu hỏi như: Bài hát đã cho ta thấy đoàn kết có ý nghĩa to lớn thế nào trong công cuộc xây dựng, bảo vệ nước nhà? Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm gì để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân?
Bên cạnh đó, giảng viên có thể tổ chức các hoạt động thi đua trong lớp gắn với âm nhạc nhằm củng cố kiến thức về tư tưởng Hồ Chí Minh và rèn luyện kĩ năng sư phạm cho sinh viên. Ví dự thực hiện các buổi seminar theo chủ đề có vận dụng âm nhạc hoặc xây dựng đề án thưc hiện chương trình văn nghệ theo các chủ đề về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Thông qua việc lựa chọn bài hát, biểu diễn và thuyết trình ý nghĩa tư tưởng của ca khúc, sinh viên không chỉ củng cố kiến thức học phần mà còn rèn luyện năng lực tổ chức hoạt động giáo dục, rèn luyện các kĩ năng mềm cho bản thân góp phần trưởng thành hơn và hỗ trợ nhiều hơn trong hoạt động học tập, giảng dạy sau này.
3. Một số lưu ý khi sử dụng âm nhạc trong giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh
Vận dụng âm nhạc như một phương tiện hỗ trợ cho quá tình giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh có rất nhiều tác dụng và vận dụng tốt sẽ mang đến nhiều hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, khi vận dụng âm nhạc giảng viên cần lưu ý một vài điểm:
Một là, việc sử dụng âm nhạc phải bảo đảm tính khoa học, tính chính trị và tính giáo dục, phù hợp với mục tiêu của bài học. Âm nhạc cần được lựa chọn các tác phẩm hay câu hát điển hình, tập trung vào ý tưởng, mục tiêu, nội dung cần hướng đến. Đặc biệt, nếu sử dụng ở phần đầu tiết học nên chọn các bài hát, câu hát có giai điệu và ca từ vui tươi, hào sảng để tạo tâm thế tốt nhất cho sinh viên bước vào bài học mới.
Hai là, cần sử dụng âm nhạc với thời lượng hợp lí, tránh lạm dụng gây loãng nội dung. Mỗi giờ học chỉ nên sử dụng 1 bài hát hoặc 1,2 phần âm nhạc hỗ trợ nhỏ không nên lạm dụng âm nhạc quá nhiều vì cần dành thời gian của tiết học cho việc vận dụng linh hoạt các phương pháp, hình thức giảng dạy khác.
Ba là, phải kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và các phương pháp dạy học tích cực khác, phát huy vai trò chủ thể của sinh viên. Vận dụng âm nhạc trong giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh không thể đúng độc lập một mình, bởi vậy để nâng cao hiệu quả vận dụng âm nhạc cần có sự kết hợp linh hoạt, khéo léo với các phương pháp khác như thuyết trình, đàm thoại, thảo luận, trò chơi…để âm nhạc phát huy hiệu quả cao nhất trong quá trình sử dụng.
III. Kết luận
Việc sử dụng âm nhạc trong giảng dạy học phần Tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Cao đẳng Sư phạm Bắc Ninh là một hướng tiếp cận phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Âm nhạc không chỉ làm cho giờ học sinh động, hấp dẫn mà còn góp phần giúp sinh viên thấm sâu các giá trị tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh, từ đó góp phần hình thành nhân cách và lí tưởng nghề nghiệp cho sinh viên một cách khoa học, đúng đắn. Vận dụng linh hoạt và sáng tạo âm nhạc đòi hỏi quá trình tìm tòi, thử nghiệm và khả năng logic, liên kết vấn đề và nhiều kĩ năng khác của giảng viên. Dù không dễ, nhưng đây là một cách làm sáng tạo, hấp dẫn hứa hẹn mang lại nhiều kết quả cao góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy học phần nói riêng và chất lượng giáo dục, đào tạo nói chung.
Tài liệu tham khảo
- Lưu Thị Hường, Hoàng Minh Loan, Đỗ Thị Nguyệt, Nguyễn Thùy Dung (2014), Tài liệu học tập Một số học phần đào tạo giáo viên trình độ cao đẳng môn Tư tưởng Hồ Chí Minh; môn Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, NXB Giáo dục Việt Nam.
- PGS.TS Lại Quốc Khánh (Chủ biên) (2018), Nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay, NXB ĐHSP.
- https://bcdcnt.net/bai-hat/ket-doan-12212.html
- https://congichnhabe.vn/m/nhung-bai-hat-hay-ve-bac.html