Nâng cao hiệu quả sử dụng PP thảo luận nhóm trong bài dạy: “Tư tưởng HCM về văn hóa giáo dục” GV: Phạm Thị Hải Đơn vị: Khoa LLCT- TLGD

1. Đặt vấn đề

Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng xã hội chủ nghĩa, là kết quả của sự vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta; đồng thời là sự kết tinh tinh hoa dân tộc và trí tuệ thời đại nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Trong hệ thống tư tưởng đó, tư tưởng của Người về một số lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là văn hóa giáo dục chiếm một vị trí quan trọng góp phần đặt nền tảng trong vấn đề xây dựng nền văn hóa mới, xây dựng nhân tố con người trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai.

Tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, tư tưởng của Người về văn hóa giáo dục nói riêng - mang tính lí luận và khái quát cao, để có thể truyền tải được kiến thức cơ bản của bài học một cách cô đọng, súc tích và tạo hứng thú cho sinh viên, giảng viên đã vận dụng đa dạng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như phương pháp trò chơi, kĩ thuật khăn trải bàn,...đặc biệt là phương pháp thảo luận nhóm. Thông qua phương pháp này, giảng viên mong muốn tất cả các em cùng tham gia vào nhiệm vụ học tập, trao cơ hội thuyết trình, bày tỏ ý kiến cho tất cả các thành viên trong nhóm góp phần hình thành kĩ năng sư phạm cần thiết cho người học.

2. Giải quyết vấn đề

2.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm

Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp giảng viên tổ chức cho sinh viên trao đổi với nhau về một nội dung học tập hay vấn đề nhận thức cần giải

2.2. Sự cần thiết đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy

Một là, khác với kiểu dạy học truyền thống truyền thụ một chiều: thầy nói trò nghe, thảo luận nhóm giúp người học được bộc lộ những khả năng của bản thân, hình thành kỹ năng tư duy, hợp tác trao đổi, chia sẻ  và học hỏi lẫn nhau.

Hai là, thảo luận nhóm tạo không khí sôi nổi, thoải mái trong học tập. Người học luôn có được cảm giác tự do, không bị áp đặt qua đó phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của mình trong quá trình khám phá và chiếm lĩnh tri thức.

Ba là, sử dụng phương pháp thảo luận nhóm lấy người học làm trung tâm: Tạo cho người học thói quen tự nhận thức, suy nghĩ về những vấn đề được nêu ra; Tạo động cơ để người học mở rộng, đào sâu và nâng cao hơn sự hiểu biết về những vấn đề thảo luận; Người học có cơ hội được lắng nghe, đánh giá, so sánh quan điểm, ý kiến của chính mình với ý kiến của những người tham gia thảo luận, được khẳng định và thể hiện chính kiến của mình; Tạo cách ứng xử, phản hồi nhanh về những vấn đề đặt ra…

Bốn là, sử dụng phương pháp này còn có ý nghĩa “kép” bởi nó không chỉ thuần túy thể hiện những hiểu biết về nội dung thảo luận mà còn bộc lộ thái độ, cảm xúc, kinh nghiệm thực tế của người học xung quanh những nội dung đó. Mặt khác, người dạy cũng có thể cập nhật, bổ sung, điều chỉnh tri thức của mình thông qua những ý kiến, kinh nghiệm, chia sẻ hữu ích từ cuộc thảo luận.

2.3. Nâng cao hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học bài “Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục”

Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp được yêu thích và sử dụng thường xuyên trong hoạt động dạy - học tích cực. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao hơn giảng viên không chỉ hiểu rõ về nó, có kỹ năng tổ chức và điều khiển hoạt động này mà còn cần có những đổi mới, để tất cả người học được tham gia thật sự vào quá trình này.

Với mục tiêu đó, trong giờ dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục. Tôi đã tiến hành các bước để sử dụng hiệu quả phương pháp thảo thuận nhóm nhằm đạt được mục tiêu của bài học như sau:

Bước 1: Xác định nội dung trọng tâm của bài học.

Trong dạy học, xác định nội dung của bài dạy vô cùng quan trọng nó giúp cho giảng viên lựa chọn đạt được mục tiêu bài học, tránh đi lan man. Mặt khác, đây cũng là khâu tạo bước đệm cho giảng viên lựa chọn chủ đề thảo luận phù hợp và hiệu quả.

          Với bài dạy “Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục” giảng viên xác định nội dung trọng tâm là phần nội dung văn hóa giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

Bước 2: Lựa chọn vấn đề thảo luận

Trong một nội dung học có nhiều vấn đề. Người dạy trước hết phải biết chia nhỏ các nội dung cơ bản thành nhiều vấn đề thảo luận và phân bổ một cách hợp lý qua mỗi buổi học, thậm chí từng tiết học. Có chủ đề có thể thảo luận ngay trên lớp, có chủ đề người dạy phải yêu cầu người học chuẩn bị trước ở nhà để vấn đề thảo luận sẽ được mở rộng và đi vào chiều sâu hơn.

Chủ đề thảo luận cần tập trung vào vấn đề chính của bài học. Việc lựa chọn và diễn đạt vấn đề cần phù hợp, không quá đơn giản nhưng cũng không nên quá khó đối với người học. Tốt nhất là lựa chọn được vấn đề thảo luận hấp dẫn, dễ chia sẻ, dễ huy động được nhiều ý kiến khác nhau, có tính chất kích thích tính tích cực chủ động làm việc của người học.

Với bài dạy trên, sau khi xác định nội dung trọng tâm của bài, giảng viên lựa chọn hai vấn đề thảo luận như sau:

Chủ đề 1: Tìm hiểu về nền giáo dục thực dân phong kiến.

Chủ đề 2: Tìm hiểu về nội dung giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

Trong đó, chủ đề 1 tạo tiền đề để giúp người học có thể so sánh được nội dung về văn hóa giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh với nội dung giáo dục trong chế độ cũ, đồng thời làm nổi bật những điểm mới trong nội dung giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh ở chủ đề 2.

Bước 3: Giảng viên chia nhóm, bố trí chỗ ngồi

Có hàng chục cách chia nhóm khác nhau như: chia ngẫu nhiên, chia theo vị trí ngồi, chia theo danh sách, chia theo đặc điểm chung, chia theo năng lực, chia theo kinh nghiệm, chia theo giới tính, chia theo cùng sở thích, chia qua tình huống, chia qua trò chơi…

Khi chia nhóm cần chú ý tới số lượng và trình độ, năng lực của người học. Không chia nhóm này quá đông, nhóm kia quá ít hoặc nhóm này tập trung nhiều người học giỏi, năng động, nhóm kia phần đông lại kém hơn, rụt rè, im lặng...

Mỗi nhóm cần phải có cơ cấu tổ chức chặt chẽ để phân công trách nhiệm cho từng thành viên. Ngoài các thành viên, cơ cấu của nhóm gồm 2 vị trí quan trọng nhất là nhóm trưởng và thư ký. Nhóm trưởng (do các thành viên trong nhóm bầu hoặc do người dạy chỉ định) có trách nhiệm tổ chức, điều hành mọi hoạt động của nhóm, xây dựng mối quan hệ gắn kết giữa các thành viên trong nhóm, đảm bảo cho nhóm thảo luận đúng hướng, giải quyết linh hoạt các tình huống nảy sinh trong thảo luận. Nhóm trưởng có thể chịu trách nhiệm là người phát biểu ý kiến, quan điểm của nhóm về vấn đề thảo luận. Nếu trưởng nhóm có năng lực, nhiệt tình, có uy tín, có kỹ năng điều hành nhóm, được các thành viên tin tưởng, yêu mến thì chắc chắn nhóm đó sẽ hoạt động hiệu quả. Một thư ký chịu trách nhiệm ghi chép, tổng kết các ý kiến thảo luận cũng cần có khả năng lĩnh hội, bao quát và lựa chọn những vấn đề cốt yếu trong thảo luận. Việc bố trí chỗ ngồi cũng ảnh hưởng tới chất lượng cuộc thảo luận. Nên bố trí để các thành viên trong nhóm ngồi quay mặt vào nhau, vị trí ngồi đủ gần để có thể trao đổi, chia sẻ với nhau một cách thuận lợi. Nên có khoảng cách giữa các nhóm để sự trao đổi của các nhóm không bị ảnh hưởng tới nhau.

          Ví dụ: Khi dạy bài Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục, giảng viên chia lớp thành bốn nhóm mỗi nhóm 8 thành viên. Các nhóm bầu ra nhóm trưởng và thư kí của nhóm. Nhóm 1, nhóm 2 ngồi ở vị trí cửa ra vào, nhóm 3, 4 ngồi phía bàn giảng viên.

          Bước 4: Giao nhiệm vụ và giới hạn thời gian thảo luận

Trước khi tiến hành thảo luận người dạy phải giao nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng cho từng nhóm và phải có hướng dẫn cụ thể và định hướng cách thức thảo luận và trình bày. Thời gian thảo luận cần được giới hạn và phải tương ứng với nội dung, yêu cầu của vấn đề đặt ra. Thời gian giới hạn phải đủ để người học suy nghĩ, trao đổi. Nếu thời gian quá ít, thảo luận nhóm sẽ sơ sài, không đi vào cốt lõi vấn đề, có thể chỉ mang tính chất đối phó. Nếu thời gian quá dài sẽ tạo sự lơ đãng, phân tán và làm loãng không khí thảo luận.

Ví dụ: Khi giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa để tạo sự cạnh tranh giữa các nhóm, giảng viên yêu cầu 2 nhóm cùng làm một chủ đề. Thời gian giành cho mỗi nhóm là 6 phút.

Bước 5: Giám sát hoạt động thảo luận của từng nhóm

Thời gian các nhóm thảo luận không phải là thời gian nghỉ ngơi hoặc làm việc riêng của giảng viên. Khi người học tiến hành thảo luận, giảng viên chuyển từ vị trí người hướng dẫn sang vị trí người giám sát.

Bước 6: Nghiệm thu sản phẩm thảo luận nhóm

Hình thức trình bày khá phong phú, tùy theo điều kiện cụ thể có thể lựa chọn một hoặc kết hợp những cách sau: thuyết trình miệng, viết trên bảng, trình bày trên khổ giấy lớn, trình bày qua máy chiếu…

Người trình bày có thể do nhóm tự cử một đại diện (thường là trưởng nhóm hoặc thư ký nhóm) lên trình bày trước lớp. Hoặc mỗi nhóm có thể cử nhiều đại diện cùng tham gia trình bày, mỗi người một nội dung, một vấn đề nối tiếp nhau. Người dạy cũng có thể yêu cầu ngẫu nhiên bất kỳ một người học nào đó trong nhóm lên thuyết trình. Theo cách chỉ định ngẫu nhiên này sẽ tránh được tình trạng công việc thảo luận chỉ tập trung trong một số người học năng nổ. Để đảm bảo tất cả mọi thành viên trong nhóm đều phải làm việc, không ỷ lại vào người khác thì trước khi thảo luận nhóm người dạy phải thông báo với các nhóm về việc sẽ chọn người trình bày theo những cách nói trên.

Ví dụ: Để hoạt động nghiệm thu sản phẩm thảo luận thực sự hiệu quả và hấp dẫn, giảng viên đổi mới hình thức trình bày đối với từng chủ đề:

- Đối với chủ đề 1: Tìm hiểu đặc điểm nền giáo dục cũ. Giảng viên yêu cầu hai nhóm trưởng lên bốc thăm để xác định nhóm trình bày, nhóm phản biện.

- Đối với chủ đề 2: Tìm hiểu nội dung giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Vì đây là nội dung trọng tâm của bài, giảng viên yêu cầu trước khi nhóm trình bày báo cáo kết quả thảo luận trước lớp, mỗi thành viên nhóm 3, 4 sẽ chia sẻ chủ đề này với mỗi thành viên nhóm 1, 2 không tìm hiểu về nội dung này để tất cả các bạn đều nắm được nội dung chính. Nhóm 1,2 sẽ phải ghi lại phần kiến thức được chia sẻ trên phiếu. Giảng viên quy định thời gian chia sẻ là 2 phút. Giảng viên vấn đáp nhóm 1,2 sau khi được chia sẻ. Sau đó, nhóm bốc thăm trình bày sẽ lên báo cáo kết quả trước lớp. Các nhóm khác chú ý lắng nghe để đi đến kết luận chung.

Bước 7: Tổng kết, đánh giá

Tổng kết đánh giá là khâu cuối cùng nhưng khá quan trọng của hoạt động thảo luận. Người dạy phải là người nắm vững tri thức lý luận và thực tế, công tâm, linh hoạt… thì việc đánh giá mới đảm bảo khách quan, công bằng, chính xác.

Người dạy là người chịu trách nhiệm đánh giá nhưng trước khi kết luận, có thể yêu cầu các người học tự đánh giá kết quả làm việc của nhóm, và các nhóm đánh giá kết quả làm việc của nhau.  Đây là một kênh để đảm bảo cho người học phát huy khả năng đánh giá và tự đánh giá. Mặt khác, hình thức này cũng giúp người dạy đưa ra kết quả cuối cùng phù hợp hơn.

Người dạy tổng kết lại các vấn đề đã thảo luận, đánh giá những ý kiến và giải quyết mọi câu hỏi của người học xung quanh vấn đề đó. Qua việc kết luận, chốt lại vấn đề sẽ giúp người học nắm bắt, ghi nhớ được những nội dung cơ bản, cần thiết.

Việc đánh giá chủ yếu là nội dung đạt được nhưng bên cạnh đó cần đánh giá ý thức, thái độ, năng lực làm việc của người học. Người dạy nên nhận xét cụ thể và động viên khích lệ tinh thần học tập của người học.

2. Kết luận

Tóm lại, thảo luận nhóm là phương pháp có nhiều ưu điểm trong dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm. Vì vậy, khi giảng dạy học phần Tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, bài tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục nói riêng, giảng viên đã đổi mới phương thức nghiệm thu sản phẩm để tất cả người học cùng được tham gia và khám phá tri thức. Từ đó, giúp sinh viên có ý thức tự giác và tích cực trong học tập, làm việc nhóm. Qua đó, góp phần giúp các em ngày càng yêu thích học phần này hơn, tạo động lực tự tìm tòi, nghiên cứu kiên thức của học phần.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ  Giáo dục và Đào tạo (2009), Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia.

     2. Hùng Thắng – Nguyễn Thành (2005), Người chiến sĩ tiên phong trên mặt trận giải phóng dân tộc, Nxb Công an nhân dân.

    3. PGS. TS Ngô Đăng Tri (2010), 80 năm (1930 – 2010) Đảng Cộng sản Việt Nam những chặng đường lịch sử, Nxb Thông tin và truyền thông.